39 39 39 39 39 gzikp nkjhw gzikp nkjhw gzikp nkjhw , f;vbh, i{b 2 , f;vbh, i{b 2 , f;vbh, i{b 202222222222 gzikp nkjhwz, f;vbh, i{b 2 gzikp nkjhw , f;vbh, i{b 2 s? ibws r[owfs pqjw[ gskfdu .. s? ibws r[owfs pqjw[ gskfdu .. s? ibws r[owfs pqjw[ gskfdu .. s? ibws r[owfs pqjw[ gskfdu .. s? ibws r[owfs pqjw[ gskfdu .. (r[o{ noib ;kfjp dh t[;fss - ebq;jko gzn dh z[pkbh) ¡¡ gzn, sjhdk d/ f;oski ns/ r[o{ bkbe ;kfjp d/ gzit/a ;o{g r[o{ noib ;kfjp b{z, t[bqk dh skig'sh ;w/a r'fjzd tkb ftzu fwb/ . gzn r[o{ noib ;kfjp dh sy;hns s'a fjbq/a gqgkts j'j/ fe pkeh ;kok ihtb t[bqk r[o{ noib ;kfjp dh jz{oh ftzu jh r[zkfonk . ¡¡ gznk b/, r[o{ bkbe ;kfjp, r[o{ nzrd ;kfjp, r[o{ nwo dk; ;kfjp, r[o{ okw dk; ;kfjp ns/ r[o{ noib ;kfjp dh t[;ss ftzu ¡¤£ ;t:/ fby/ jb . fjj ;t:/, r[o{ rqze ;kfjp d/ gzbk ¡£®© s'a ¡¤0© sze doz jb . gznk b/, r[o{ noib ;kfjp dh t[;ss ftzu, ¢¡ ;t:/ fby/ jb . gzn weok ih w[skpe r[o{ noib ;kfjp d/ ihtb b{z fj; soqk fpnkb ehsk ik ;edk j?l w{ofs gzu gqwkd g[oy[ r[o[ noi[b[ fgyj[ b:d ..¡.. gzbk ¡¤0ù ;zy/g ihtb r[o{ noib ;kfjp ibwl r[o{ ;kfjp dk ibw, r[o{ okwdk; ns/ phph gkbh d/ xo 19 t?;ky, ;zws 1620 w[skpe 15 ngq?b, 1563 b{z r'fjzd tkb ftzu j'fjnk . ftnkj l 23 jkv ;zws 1636 nb[;ko 1589 jhh b{z fgzv wkt[, sfj;hb fcb"o, fzbk ibzxo d/ fesb uzd ih dh ;g[zsoh wksk rzrk ih bkb j'fjnk . n"bkdl r[o{ jfor'fpzd ;kfjp, b/ 21 jkv ;zws 1652, 19 i{b 1595 jhh b{z ibw fbnk . r[fonkjhl 1 ;szpo 1581 b{z r[o{ okw dk; ;kfjp d/ i'sh i'fs ;wkt[d t/b/ r'fjzd tkb fty/ j'jh . r[o{ noib ;kfjp dk ihtb ;zxosk bkb gfonk fgnk j? . r[o{ noib ;kfjp b/ brgr 24 ;kbk d/ r[fonkjh ihtb ftzu wjkb ns/ nuzg/ go/ ekobkw/ ehs/ . fjbqk ekobkfwnk s'a r[o{ noib ;kfjp dh wjkb syshns gbh gqeko gqrn j' ikdh j?. fjbqk ekobkfwnk dk ;zy/g t/otk fj; soqk j?l r[o{ noib ;kfjp dhnk e[zm yk; gqkgshnk ¡h dopko ;kfjp, nzfwqs;o dh t[;kohl 1577 b{z r[o{ okwdk; ;kfjp b/ s[zr fgzv dh zwhb yohd e/ fjze btk bro t;kfjnk ;h . pknd ftzu fj; dk bkw uze okwdk; g? frnk . ;o'to pdb s'a pknd uze okwdk; dk bkw nzfwqs;o g? frnk . d;sko pzdh dh o;w s'a pknd, r[o{ noib ;kfjp, nes{po 1581 ftzu, nzfwqs;o nk rj/ ns/ 1588 b{z dopko ;kfjp dh t[;koh s[o{ eotkjh . ¢h r[o{ ;kfjp b/ sob skob ftzu ;o'to, dtkykbk, :shwykbk ns/ e'jvhnk bjh nksow pdtkfjnk . £h eoskog[o sfjo ns/ bkj"o sfjo ftzu vzph pkzko t;kfjnk . ¤h nzfwqs;o ftzu okw;o, ;zs'y;o, s/jonk nkfd ;o'to ns/ pkt[bh pdtkjh . •h nzfwqs;o d/ nkb/ d[nkb/ 50 feb'whno sze wkm/ ns/ d[nkp/ ftzu r[owfs gquko ehsk ns/ doibk ;o'to, y{j ns/ pkt[bhnk pdtkjhnk. ¦h ¡•©®ùd/ ekb ;w/a bkj"o ik e/ r[o{ noib ;kfjp b/ sb, wb ns/ xb bkb b'ek dh ;/tk ehsh . §h r[o{ noib ;kfjp dh pkdhl r[o{ noib ;kfjp b/ 30 okrk ftzu 2218 spd t[ukob ehs/ fibqk ftzu pkokwkj wkm, pktb nzyoh, r[dtzsh, ;'jb/, nzi{bhnk, ut[p'b/, c[bj/, rt[vh, fseh, fdb o?d, o[sh, ;[ywbh, rkek, nsngdhnk, ;b'e ;j;feqsh, fpojv/ ns/ s/ tkok nkfd gqf;zx pkdhnk jb . ®h nkfd phv dh ;zgkdbkl r[o{ noib ;kfjp b/ nkgdh pkdh, gfjb/ 4 r[o{ ;kfjpk dh pkdh, 15 grsk, 11 gznk ns/ 3 r[of;zyk dh pkdh b{z fjzemk eoe/ nr;s 1604 ftzu fjze wjkb rqze fsnko ehsk fi; dk bkw pbfpzdo f;zx pbfpzdo f;zx pbfpzdo f;zx pbfpzdo f;zx pbfpzdo f;zx nkfd phv ozfynk frnk . nkfd phv b{z fbyd dh ;/tk gkjh r[odk; b/ ehsh . 30 nr;s 1604l b{z nkfd phv dk gfjbh tko dopko ;kfjp, nzfwqs;o, ftzu gqeks ehsk frnk . ©h r[o{ noib ;kfjp fize/ fjze wjkb ns/ t[zu e'nh d/ eth, ;zrhseko, fbg[zb ns/ fbogzy ;zgkde, o{jkbhns d/ uswk, sfjbshbsk ns/ fbog?sk tkb/ b'j g[os ;b, t[e/ nkg fjze uzr/ x'v ;tko ns/ x'fvnk d/ tgkoh th ;b . ¡0h f;zy dh thukoxkok ns/ f;zyh fcbk;c/ dh fbykosk r[o{ rqze ;kfjp f;zyk d/ r[o{ jb . f;zyk dh nkgdh j'ad, thukoxkok ns/ fcbk;c/ bjh, ;kb{z r[o{ rqze ;kfjp s'a jh nrtkjh b?dh ukjhdh j? . f;zy dh thukoxkok b{z ;wmd bjh, r[o{ noib ;kfjp d/ okr[ g?ot[ ftzu doz j/m fby/ spd b{z ;wmdk zo{oh j? . g?ot[ wjbk ø• .. tos b ojt[ b wj owdkbk .. fs;[ ;/th i' oy? fbdkbk ..¡.. j/e[ r[;kjh nbj[ w/ok .. fjzd{ s[oe d[jk b/p/ok ..¡.. ojkt[.. ji ekp? ikt[ b shoe g{ik.. j/e' ;/th nto[ b d{ik ..¢.. g{ik eot[ b fbtki r[ikot[.. j/e fbozeko b/ fod? bw;ekot[..£.. bk jw fjzd{ b w[;bwkb .. nbj okw e/ fgzv[ gokb ..¤.. ej[ epho fjj[ ehnk tykbk.. r[o gho fwfb y[fd y;w[ gskbk..•..£.. gzbk ¡¡£¦ b'nl fj; spd dk f;ob/y j? 'wjbk'. go nyho s/ bcz 'bkbe' d/ ek 'epho' j?. fj; dk gkt fjj j? fe fjj spd r[o{ noib ;kfjp ih dk nkgdk fbfynk j'fjnk j?, go fjj grs epho ih d/ j/m fby/ spd dh g{ob ftnkfynk j?. j[d t/y' fj;/ okr ftzu grs epho ih dk spd bzpo §. t[; ftzu'a j/m-fbyhnk s[ek b{z r[o{ noib ;kfjp d/ t[go fdzs/ spd bkb obk ns/ thuko e/ gvq' l jwok mrok ojk b e't{ .. gzfvs w[bk skv/ d't{ ..i..ojkt[..hhh gzfvs w[bk i' fbfy dhnk .. skfv ub/ jw es{ b bhnk ..£.. fj; s'a gsk ubdk j? fe r[o{ noib ;kfjp b/ nkgd/ spd ftzu grs epho ih d/ fdzs/ fynkbk dh ftnkfynk eo oj/ jb . noel j/ gkjh ! nkswe ihtb dh nrtkjh d/ ;zpzx ftzu w?a fjzd{ ns/ s[oe d'jk bkb'a jh ;km w[ek bjh j? . w?a sk nkswe ihtb dh nrtkjh t[; s'a b?adk jk fi; b{z fjzd{ r[;kjha nkydk j? ns/ fi; b{z w[;bwkb nzbk nkydk j?.¡. ojkt[ . j/ gkjh ! nkswe ihtb dh nrtkjh bjh bk w?a fjzd{ d/ tosk dk nk;ok b?adk jk, bk w?a w[;bwkb d/ owzkb d/ wjhb/ ftzu ozy/ o'fznk dk. w?a sk f;oc t[; gowkswk b{z f;wodk jk fijvk nkfyo jo/e iht dh ozfynk eodk j?. j/ gkjh ! nkswe ihtb dh nrtkjh bjh w?a bk ekp/ dk jzi eob ikdk jk fit/a w[;bwkb ikd/ jb, bk w?a fjzd{nk tkr shoek s/ g{ik eob ikdk jk . w?a sk f;oc fjze gowkswk b{z f;wodk jk, fe;/ j'o d{i/ b{z bjha f;wodk. j/ gkjh ! nkswe ihtb dh nrtkjh bjh w?a bk fjzd{nk tkr t/ d- g{ik eodk jk, bk w[;bwkb tkr fbwkz gvqdk jk . w?a sk f;oc fbozeko b{z fjod/ ftu t;k e/ t[; nzr/ f;o fbtkt[adk jk . j/ gkjh ! nkswe ihtb dh nrtkjh tk;s/ bk n;ha fjzd{ d/ w[eki jk, bk n;ha w[;bwkb d/ w[eki jk . ;kv/ fjj ;oho ns/ ;kvh fjj fizd t[; gowkswk d/ fdzs/ j'j/ jb fi; b{z w[;bwkb nzbk nkydk j?, fi; b{z fjzd{ okw nkydk j?. grs epho ih d/ spd dh ftnkfynk eod/ r[o{ noib ;kfjp t[gd/s eod/ jb fe j/ gkjh ! nkswe ihtb dh nrtkjh bjh w?a sk fjj rzb y'bq e/ dz;dk jk fe w?a nkgd/ r[o{-gho b{z fwb e/ jh nkgd/ y;w- gqg{ bkb v{zxh ;km gk ozyh j? . r[o{ noib ;kfjp dh sjhdh dk ;g s'a tzvk ekob - pkdskj ijkrho 19 i{b 1606 jhh b{z, pkdskj ijkrho nkgdh ;t?ihtbh, šs[zfe ijkrhoh d/ gzbk 35@ s/ fbydk j? fe, 'r'fjzd tkb ftzu, i' dfonk fpnk; d/ ezy/ ;fes j?, noib bk dk fje fjzd{, ghok-s/yk d/ g/; ftzu ofj fojk ;h. t[; b/ pj[s ;ko/ f;zx/-;kd/ fjzd{nk, ;r'a w{oy ns/ bhu w[;bwkbk b{z th nkgd/ xow-eow dk soxkb{ pdk e/, nkgdh ghoh ns/ gdth dk y'b t[zuh nktkz bkb tikfjnk j'fjnk ;h . b'e t[; b{z 'r[o{' nkyd/ ;b ns/ ejh gkf;nk ns/ fdsktk d/ g'b/-gkb/ ns/ gkyzv-g{i b'e t[; tzb o[fus ;b ns/ t[; dh iks ftzu ;zg{ob fb;uk ozy oj/ ;b . t[; b/ fszb-uko ghvqhnk s'a fjj m{m dh d[ekb ubkjh j'jh ;h . w/o/ fdb ftzu fjj fynkb u'y/ fuo s'a nk fojk ;h fe fj; m{m dh d[ekb b{z pzd eo fdzsk ikj/ ik t[; b{z fj;bkw d/ xow-wzvb ftzu dkyb eo fbnk ikj/ .£ w?a j[ew fdzsk fe t[; b{z jkzo ehsk ikj/ ik t[; b{z fj;bkw d/ x/o/ ftzu dkyb eo fbnk ikj/ . t[; dk xo-xkn ns/ pzu/ w?a w[oszk ykb d/ jtkb/ ehs/ ns/ t[; dk wkb-n;pkp, zps eo e/ w?a j[ew fdzsk fe t[; b{z f;nk;s ns/ :k;k dh oki-vzvktbh nb[;ko, wko-w[ek fdzsk ikj/ .' (s[zfe ijkrhoh, 1606 jhh, gzbk 35) fj; soqk, 30 wjh, 1606 jhh b{z, ijkrho d/ j[ew bkb, r[o{ noib ;kfjp dh d/j b{z, szsh sth s/ fpmk e/ ns/ f;o s/ szsh o/sk gk e/ ;kfvnk frnk ns/ okth bdh ftzu o'v e/ sjhd eo fdzsk frnk . shfo fpgk; pbk:t[ .. r:t[ d[y[ d{fo poyb e' ;[ r[o{ w[y[ gznk dk r[o{ noib ;kfjp gk; d/fy ro{ ;[y[ gk:t[ ..¦..¡0.. nkt[dk ns/ r[o{ t[;ss r'fjzd tkb fty/ 1 ;szpo 1581 b{z r[o{ okwdk; ;kfjp nekb ubkdk eo rj/ . fj; s'a e[zm fdb gfjbk t[bqk nkgdk t[zso nfxekoh, r[o{ noib ;kfjp b{z ekg e/ r[fonkjh d/ u[ze/ ;b. o;w grvh tkb/ fdb, id'a r[o{ okwdk; ;kfjp d/ nekb ubkd/ b{z ni/ e'vqk jh ;wk j'fjnk ;h, 11 gzn r[o{ noib ;kfjp d/ dopko ftzu r'fjzd tkb jkio j'j/ ns/ gqsbsk gqkgs ehsh . fjj ftdtkb gzn ekch ;w/a s'a fe;/ pqjw wjkg[oy dh gkb eo oj/ ;b . ejh shoe n;ekbk s/ ik e/ ejh ;kx- ;zsk b{z fwb u[ze/ ;b . go ni/ sze t[bqk dh fes'a sz;bh bjha ;h j' ;eh . xow dh ewkjh eob tkbk ns/ gowkswk d/ do dh ;'mh eokt[d tkbk t[bqk b{z e'jh th wjkg[oy bk fwfbnk . weok gzn nkgdh z[pkbh fpnkb eod/ jb fel ofju ;zs jt[ n'fb ;kx pj[s/o/ fvm/ .. ;zfbnk;h sg;hnj w[yj[ j/ gzfvs fwm/ .. po;[ j/e[ jt[ fcfou feb? bj[ gout[ bk:t[.. ejfsnj ejsh ;[dh ojs e' y[;h b nk:t[ .. jfo bkw[ s'fv d{i? br/ fsbq e/ r[d jt[ fenk ejt[ .. r[o[ df: fwbk:t[ fgfynk fit s{ oyfj fst ojt[ ..¢.. gzbk ¡£©•- ©¦ noel w?a ejh ;zsk b{z n'bdk-n'bdk eze frnk jk, w?a ejh ;kx gh t/y/ jb, ejh ;zfbnk;h, ejh sgz;th ns/ ejh fjj w{zj'a-fwzm/ gzfvs gh t/y/ jb . w?a fje ;kb fcodk fojk jk, fe;/ b/ w/oh fbsk bjha eotkjhl ;ko/ w{zj'a nkyd/ jh nkyd/ jb gkt, j'obk b{z t[gd/s eod/ jh ;[d/ jb, go t[bqk ftzu'a fe;/ dh nkgdh ojs t/y e/ w?b{z nkbzd bjha nkfjnk . t[bqk b'ek d/ r[d w?a eh nkyk, fijv/ joh d/ bkw b{z szv e/ d{i/ gkt, wkfjnk d/ fgnko ftu bzr/ j'j/ jb < j/ r[o{ nwodk; ! fgnko/ joh b/ w?b{z, fgy/ b{z, s?b{z fwbk fdzsk j?, j[d fit/ a s{z ozy/ark fst/a w?a ojkrk . r'fjzd tkb ftzy/ r[o{ noib ;kfjp dk dhdko eoe/ i' nksfwe nkbzd gznk b{z fwfbnk t[; dk fzeo gzn bbq nkgd/ ;`jhnk ftzu eodk j? fe bkw nzfwqs ghd dh w/o/ nzdo uod s'a skx ;h . id'a w? r[o{ ;kfjp dk dosb ehsk sk w/oh t[j skx g{oh j' rjh. w/ok wb i' gfjbk d;ha gk;ha gnedk fcodk ;h, r[o{ noib ;kfjp d/ dosb eoe/ fnekd/ nk frnk ns/ ejh tfoqnk dk d[y w/o/ nzdo'a d{o j' frnk . gzn bbq t[ze/ fjj gh fbydk j? fe fjj dosb w?b{z r'fjzd tkb ftzu j'fjnk, i' w?b{z goezy s"o s/ p?e[zm bro fd; fojk j? . gzn bbq ih fbyd/ jb fel r[o{ w[y[ d/fy ro{ ;[y[ gk:t[ .. j[sh i[ fgnk; fgt{; fgtzb eh pzss f;fx et[ fpfx fwbk:t[ .. g{ob g' wb mt[o p;' o; pk;b f;t[ i[ djz fdf; xk:t[ .. r'fpzd tkb[ r'fpzd g[oh ;w ibqb gzbk ¡¤00 noel ;fsr[o{ nwodk; ih dk dosb eo e/ r[o{ okwdk; ih b/ tzvk nkbzd gkfjnk j? . nkg b{z nzfwqs ghd dh fijvh skx bzrh j'jh ;h, t[; wb-fjzss skx dh ;cbsk dk yzr joh b/ pdk fdzsk j? . ;z;koh ihtk dk i' wb o;k tksbk d/ fgzs/ d;ha gk;ha d"vdk j? nkg dk t[j wb ozi e/ fne frnk j?. fi; ;fsr[o{ nwodk; ih b/ p?e[zm tork r'fjzd tkb fpnk;k d/ gkdhnk d/ ezy/ t[s/ pdk fdzsk j?, t[; r[o{ dk w{zj t/y e/ r[o{ okwdk; ih b/ tzvk nkbzd gkfjnk j?, nkg dk, wkb' tfoqnk dk d[zy d{o j' frnk j? . fj; b/y ftzu ftzu gzn eb;jko, i' gznk dk ie/dko th ;h, d/ r[o{ noib ;kfjp dh t[;ss ftzu fby/ ¡¢ ;t:/ noek ;w/s g/s ehs/ ik oj/ jb . nku fjbqk ;t:k b{z gvq ns/ ;wm e/ nkgk th nkbzd wkdhj/ . b'nl gznk d/ ;t:k ftzu gzn 'ebq;jo', b{z 'ebq' ns/ 'nbq' eoe/ th ikfdnk frnk j? . ý ;fsr[o gq;kfd .. f;woz ;'jh g[oy[ nub[ nfpbk;h .. fi;[ f;wos d[owfs wb[ bk;h .. ;fsr[o uod etb fofd xkoz .. r[o noi[b r[d ;jfi fpukoz .. gzbk ¡¤0¦-¡¤0§ gd noel f;woz-w?a f;wodk jkl xkoz-xkodk jkl fofd-fjod/ ftzul fpukoz-ftukodk jkl ;jfi-nkswe nv'bsk ftzu fne e/. noel w?a t[; nfpbksh ns/ nuzb nekb g[oy b{z f;wodk jk, fi; dk f;wob eob bkb d[ows dh w?b d{o j' ikdh j? . w?a ;fsr[o{ d/ etbk tor/ uob fjod/ ftzu fnekt[adk jk ns/ gq/w bkb r[o{ noi[b ;kfjp d/ r[d ftukodk jk . r[o okwdk; xfo ehnt[ gqrk;k .. ;rb wb'oe g{oh nk;k .. s? ibws r[owfs pqjw[ gskfdu.. ebé i'fv eo ;[i;[ tykfdu .. gzbk ¡¤0§ gd noel r[o okwdk; xfo-r[o{ okwdk; ih d/ xo ftzul ehnt[ gqrk;k-gqrn j'j/l ibws-w[zy s'a jhl r[owfs-r[o{ dh ws b? e/l i'fv eo- jze i'v e/. noel j/ r[o{ noi[b ! ebq eth jze i'v e/ nkg dh f;cs t[ukodk j?, nkg b/ r[o{ okwdk; ;kfjp d/ xo ftzu ibw fbnk, t[bqk d/ ;ko/ wb'oe ns/ nk;k g{ohnk j' rjhnk . ibw s'a jh nkg b/ r[o{ dh ws d[nkok pqjw b{z gskfdnk j? ns/ gowkswk bkb v{zxh ;km gkjh j'jh j?. grfs i'r e" i?stko[ jfo ibe[ t[gk:t[ .. ;pd[ r[o{ goekf;u jfo o;b p;k:t[ .. gzbk ¡¤0§ gd noel e"-b{zl i?stko[-fizsd tkbkl o;b-ihg t[zs/. noel r[o{ noib ;kfjp b/ grsh d/ i'r b{z fizs fbnk j? gkt, nkg b/ grsh dk fwbkg gk fbnk j?. joh b/ r[o{ noib ;kfjp b{z 'ibe' g?dk ehsk j? . nkg b/ r[o{ spd b{z gorn ehsk j?, ns/ joh b{z nkg b/ ihg t[zs/ t;kfjnk j?. pkeh ;ck 4 pkeh ;ck 4 s/ s/ pkeh ;ck 40 s/ s/ pkeh ;ck 4 pkeh ;ck 4 s/