ocak / şubat / mart / nisan 2024 | sayı: 39 sayfa: 7 prof. rasigan maharajh inovasyon üzerine ekonomik araştırma enstitüsü baş direktörü tshwane teknoloji üniversitesi - güney afrika birleşmiş milletler örgütü hakkında konuşma notları yen(cid:31)den konumlandırma çalışması 1. 10 aralık 1945'te amerika birleşik devletleri kongresi, birleşmiş milletle- ri, daimi merkezini kendi ülkelerinde kurması için davet etmeye oybirliğiyle karar verdi. 2. 14 şubat 1946'da 51 ülkeyi1 temsil eden delegelerden oluşan genel kurul, birleşmiş milletler'in new york yakın- larında konumlandırılması yönünde oy kullandı. amerika birleşik devletleri vatandaşı john rockefeller jr. yaklaşık 69.000 metrekarelik bir arazi satın aldı ve bu araziyi bm'ye bağışladı. 3. philanthropy roundtable web sitesi, rockefeller'ın bm'yi abd'de ko- numlandırarak abd'nin "yanlış veya alakasız politikalara sapmamasını, ... new york'un ekonomik faydalardan ya- rarlanmasını, amerikalı diplomatların uygun bir yerde muhataplarına kolayca erişebilmesini ve abd istihbaratının yabancı yetkilileri izleyebilmesini" sağ- lamaya çalıştığı iddiasını desteklemek için fosdick, 1956 ve collier ve horo- witz, 1976'dan alıntı yapmaktadır (phi- lanthropy roundtable, 2024). 4. kasım 2021'de new york şehri insan hakları komisyonu, "... avrupalı yerleşimci sömürgeciliğinin bir sonucu olarak 400 yıl boyunca şiddetle yerle- rinden edilen lenape'lerin (lenapeho- king) anavatanı olmak üzere siyasi ola- rak belirlenmiş toprakların new york şehri olduğunu, aynı toprakların asıl sa- hiplerinin geçmişte, bugün ve gelecekte toprağı kutsamaya devam ettiğini ve tam da şu anda bizimle birlikte oldukla- rını" kabul etmiştir (nyc-hr, 2022). 5. nycchr daha da ileri giderek "... new york'un amerika birleşik devlet- leri'ndeki en büyük kentsel kızılderili/ yerli nüfuslarından birine sahip oldu- ğunu" kabul etmiştir (nyc-hr, 2022). 6. nycchr aynı zamanda "... geçmiş- teki çalışmalarda kızılderili/yerli halk- ların görüşlerine yer verilmediğini ve bunun sonucunda toplulukların ihtiyaç- larının ve ayrımcılıkla ilgili deneyimle- rinin uygun bir şekilde ele alınmadığını kabul etmiştir. 7. bu dinamik, kızılderili/yerli top- luluklar ile şehir yönetimleri arasında yüzyıllar süren ve devlet tarafından onaylanan soykırımdan kaynaklanan kopuk ilişkilerin daha geniş bağlamı içinde yer almaktadır" (nyc-hr, 2022). 8. new york'ta şu anda birleşmiş mil- letler tarafından kullanılmakta olan arazinin, bölgenin yerli halklarından şiddet kullanılarak alınan bir mülk ol- duğu kabul edilmiştir. bunun yanı sıra, 24 ekim 1949'da inşaatın başlamasın- dan bu yana dünya sistemleri ve ulusla- rarası ilişkiler alanında çeşitli zorluklar da ortaya çıkmıştır. amacımız doğrul- tusunda, bu vakalardan sadece birine değineceğim. 9. 2019'da bm'nin ilk silahsızlan- ma ve uluslararası güvenlik komitesi, bm antlaşmasında belirtildiği üzere tüm üye devletlerin eşit şartlarda ka- tılımının esas olduğunu belirtmiştir (bolivya'dan soliz, bm, 2019). 10. çalışma programının tamamlan- ması sürecinde komite, bazı delegas- yonların abd'nin bm üye devlet tem- silcilerine vize verirken ev sahibi ülke yükümlülüklerine uymadığını ileri sür- mesi üzerine isviçre ya da avusturya'da yeniden toplanma arayışına girmiştir (bm, 2019). 11. karar [l.57/rev.1] cezayir, be- larus, burundi, çin, küba, nikaragua, suriye, venezuela ve zimbabwe'nin des- teğiyle rusya federasyonu tarafından desteklenmiş ve tüm üye devletlere "tüm ülkeler için eşit haklar ilkesi üze- rinde birleşme" çağrısında bulunmuş- tur (bm, 2019). 12. rusya federasyonu delegasyonu ise abd'nin ev sahibi ülke olarak yü- kümlülüklerini yerine getirmemeye de- vam etmesi halinde konuyu yeniden ele alma hakkını saklı tutarak konsensüse katılmıştır (bm, 2019). 13. günümüzde birleşmiş millet- lerde 193 üye devlet ve iki bm genel kurulu üyesi olmayan gözlemci devlet bulunmaktadır: vatikan şehir devleti ve filistin devleti. dünya nüfusu 8 mil- yarı aştı ve ekonomik, sosyal, siyasi ve ekolojik dengeler artık dünyayı ikinci dünya savaşının sonundaki sistemler- den uzaklaştırıyor. 14. günümüz dünya düzeninin tüm ekonomileri tarafından üretilen birle- şik gayrisafi yurt içi hasıla 2023 yılında en az 105 trilyon abd dolarına ulaşır- ken, dünyanın farklı bölgeleri farklı katkılarda bulunmuştur (imf, 2024). 15. abd %25,6'lık payıyla en büyük kapitalist ekonomi olmaya devam et- mektedir, birleşik ancak eşitsiz kal- kınma modeli nedeniyle abd'nin payı endonezya'dan (17.) tuvalu'ya (191.) ka- dar sıralanan 174 ülkenin gsyh'lerinin toplamından daha fazladır (visual capi- talist, 2024). 16. bu devasa adaletsizliğe rağmen, brezilya, rusya, hindistan, çin ve gü- ney afrika'nın (brics) gsyh'lerinin toplam değeri, 2020 yılında satın alma gücü paritesi açısından g7'nin (kanada, fransa, almanya, italya, japonya, birle- şik krallık ve amerika birleşik devletle- ri) toplam değerini geçmiştir. 17. brics 34'ün üzerinde üyelik baş- vurusu almıştır ve 2024 yılında mısır, etiyopya, iran, suudi arabistan ve bir- leşik arap emirlikleri'ni resmi olarak bünyesine katacaktır. 18. brics+ şu anda yaklaşık 3,64 milyar insana, diğer bir deyişle dünya nüfusunun %45,38'ine ev sahipliği ya- parken, toplam küresel gayrisafi yurtiçi hasılanın %28,2'sini üretmektedir. 19. toplumsal açıdan, uluslararası ilişkilerde gerçek dinamiklerin giderek daha fazla kabul görmesi, kurallara da- yalı bir sistem kavramının aslında var olmadığını ortaya koymuştur. 20. eşitsiz paylaşım yoluyla hege- monyayı sürdürmenin araç ve amaçları doğrultusunda tarafl ı uygulamalar de- vam etmekte ve genişletilmektedir. 21. filistin halkına yönelik soykırım, g7'nin tarafgirliğini güçlü bir biçimde ortaya koymaktadır. bununla birlikte, mevcut nesil bu asimetrinin farkına vardıkça ve adaletsizliğe karşı harekete geçmeye başladıkça nesiller arası deği- şim ivme kazanmaktadır. 22. bütün g7 ülkelerinde dahi genç- ler batı asya ile dayanışma ve filistinli- lerin yerleşimci sömürgeci şiddetinden kurtulması için örgütlenmektedir. 23. politik açıdan, bm güvenlik konseyi'nde israil'in soykırımına suç ortağı olduğu ve bm'nin en üst yargı or- ganı olan uluslararası adalet divanının geçici tedbirlerine uymadığı görülen abd ve ekonomik müttefi kleri, bir dizi genel kurul oylamasında da görüldüğü üzere, örneğin küba konusu, giderek azalan düzeyde uluslararası destek al- maktadır. 24. ekolojik açıdan, tüm insanlık ve gezegeni paylaştığımız diğer yaşam formları, hızlanan iklim değişikliği ve bozulan gezegen limitleri nedeniyle gi- derek daha fazla tehdit altında kalmak- tadır. 25. karbondioksit salımlarının küre- sel iklim değişikliğinin başlıca nedeni olduğu konusunda uluslararası bilimsel uzlaşı sağlandıkça artan istikrarsızlığa doğru ilerliyoruz. 26. 1750'den 1888'e kadar dünyanın en büyük salımcısı olan birleşik kral- lık, abd tarafından geçilmiş, ve abd 2020'de çin halk cumhuriyeti tarafın- dan geçilebilmiştir. kişi bazında bakıl- dığında, abd dünyanın en büyük kirle- ticisi olmaya devam etmektedir. 27. bu veriler ve olgular ışığında, bir- leşmiş milletler örgütünü, tüm üye dev- letlerin özgürce ve eşit bir şekilde katı- lımını sağlayacak bir bölgeye yeniden konumlandırmayı değerlendirmemiz gerekmektedir. 28. yaklaşmakta olan ekolojik istik- rarsızlık karşısında bm'nin ekonomi, si- yaset ve sosyal örgütlenme alanlarında- ki mevcut güç dengelerini yansıtan bir alanda konumlandırılması kritik önem taşımaktadır. 29. bu bağlamda, dünyanın gelecek demografi sine ev sahipliği yapacak olan afrika'da konumlanması en mantıklı se- çenektir. 30. genel kurul ve genel merkez per- sonelinin yeniden konumlandırılması için gerekli kamu yatırımları sayesinde afrika'nın geneline yayılmış olan az ge- lişmişlik de gereken ilgiyi görecektir. 31. new york ofi si, 6.500 kişi ile bir- leşmiş milletler ofi sleri arasında en fazla sekreterlik personelini istihdam etmektedir, 2022 yılında dünyanın dört bir yanındaki diğer bm görev merkezle- rinde yaklaşık 22.000 sekreterlik çalı- şanı görev yapmaktadır (un, 2023). 32. sonuç olarak, bm, 'herkes için bir gelecek' beklentisini garanti altına alacak 'istediğimiz dünya'yı hayata ge- çirecek kilit araç olma konusunda cid- diyse, ortalama yaşam beklentisinin 82 yıla ulaştığı g7 ülkelerinin yaklaşık 776 milyon vatandaşına hitap eden eşitsiz dünyayı sürdürmek ve yeniden üretmek isteyen güçlerden kurtarılmalıdır. 33. abd, 2022 yılında %18 ile oecd genelinde en yüksek ikinci yoksulluk oranına sahiptir (oecd, 2024). 34. müşterek geçmişimiz, mevcut durumumuz ve ortak beklentilerimiz hakkında öğrendiklerimizden yola çı- karak, bm'yi gerçekten ihtiyaç duyulan ve zorunlu olduğu yere yeniden konum- landırmak için çaba sarf edelim. ■ dipnot 1 arjantin; avustralya; belçika; bolivya (bolivya çokuluslu devleti); brezilya; beyaz rusya sovyet sosyalist cumhuri- yeti (belarus); kanada; şili; kolombiya; kosta rika; küba; çekoslovakya (çekya ve slovakya); danimarka; dominik cumhuriyeti; ekvator; mısır; el salvador; etiyopya; fransa; yunanistan; guatemala; haiti; honduras; hindistan; iran; irak; lübnan; liberya; lüksemburg; meksika; hollanda; yeni zelanda; nikaragua; norveç; panama; paraguay; peru; filipin topluluğu (filipinler); polonya; çin cumhuriyeti (ç(cid:31)n halk cumhur(cid:31)yet(cid:31)); suudi arabistan; suriye arap cumhuriyeti; türkiye; ukrayna sovyet sosyalist cumhuriyeti (ukrayna); güney afrika birliği (güney afrika); sovyet sosyalist cumhuriyetler birliği (rusya federasyonu); büyük br(cid:31)tanya ve kuzey irlanda b(cid:31)rleş(cid:31)k krallığı; amer(cid:31)ka b(cid:31)rleş(cid:31)k devletler(cid:31); uruguay; venezuela (bolivarcı venezuela cumhuriyeti); ve yugoslavya (bosna hersek, hırvatistan, karadağ, kuzey makedonya, sırbistan ve slovenya). kalın harfl erle yazılan beş ülke bm güvenlik konseyi'nin veto yetkisine sahip daimi üyelerini göstermektedir. referanslar collier, p.; and horowitz, d. 1976. the rockefellers: an american dynasty, holt, rinehart, and winston, new york. fosdick, r. 1956. john d. rockefeller jr.: a portrait, harper & brothers, new york. imf 2024. world economic outlook report, international monetary fund, washington. maharajh, r. 2008. global economic policy reform, chapter 9, in pressend and ruiters [editors] dilemmas of poverty and development: a proposed policy framework for the southern african development community, institute for global dialogue, midrand. nyc-hr. 2022. fiscal year 2022: annual report, new york city commission on human rights, new york. oecd. 2024. oecd database, organisation for economic co-operation and development, paris. philanthropy roundtable 2024. u.n. headquarters: rockefeller keeps the u.n. in u.s., almanac website accessed at https://www.philanthropy- roundtable.org/almanac/ rockefeller-keeps-the-u-n-in-u-s/ un 2019. first committee votes to reject draft decision on relocating overseas, unanimously approving 2020 work programme as session concludes, 27th meeting of the seventy-fourth session, ga/dis/3645, 8 november. un. 2023. determined: report of the secretary-general on the work of the organization, united nations, new york.